Sümerker M.Ö. 3. binyıldam önce Irak'ın güneyin yurt edinmiş, bölgenin kuzay bölümüne de tam anlamıyla yerleşmemiş küçük bir kavimdi. Göçlerinin tarihi, nispi kronolojiye göre bile kesinlikle bilinmiyor.
Sümerler Irak topraklarını bin yıldan fazla bir zaman Sami Akkadlar'la paylaştılar. Dünyada ilk defa yazıyı bulan ve yayan, yaşayış biçimlerine uygun kanunlar yapan Sümerler, M.Ö. 1950 yıllarından başlayarak tarih sahnesinden ağır ağır çekildiler. Buna rağmen Sümerce Babil okullarında, hz İsa'nın doğumuna kadar okutuldu; Sümer ilahileri Babil tapınaklarında terennüm edildi. Babil yazısının tanınmasıyla Sümer dil ve edebiyatı Batı'ya yayıldı. Anadolu'da Hitit devletinin başkenti Hattuşaş okullarında Sümerce çalışıldı, aynı edebi motifler işlendi ve bütün bunlar daha sonra Mısır'a kadar uzandı.
Bu sebeplerle Ön Asya'daki yerleşmeleri 4. binyıldan beri izlenebilen çeşitli kavimler içinde Sünerler'in ayrı bir yeri vardır. Sümerler bu ayrıcalığı o çağda öbür kavimlerin yükselemedikleri bir kültür düzeyine ulaşmış olmalarına borçludur.
Modern tarihlerde "ilk sülaleler çağı" yahut "er sülale çağı" olarak gösterilen çağda, bir takım küçük şehir devletleri vardı. Sümer ülkesinde bugüne değin ciddi bir yöntemle araştırılmış şehirler; Ur, Uruk, Kiş, Eridu, Lagaş ve Nippur'dur.
4. bin yılın sonlarında ve 3. bin yılın başlangıcında siyasi ağırlık merkezi bazen Kiş, bazen Ur, bazen de Uruk siteleri arasında yer değiştirirdi. Tarih belgeleri 3. Kiş sülalesini kesin olarak belirler. Bu sülalenin en büyük hükümdarlarından biri Meşilim'di. Meşilim'den bir süre sonra, Ur şehri önemli bir şekilde kalkınır.
2500 yıllarına doğru, Lagaş şehri ensileri (rahip kral) 1. Ur sülalesini yıkarak Aşağı Mezopotamya'nın büyük bir bölümüne hakim oldular. Bu hükümdarlar bir yandan Lagaş'ın komşusu Umma ile ve diğer Sümer şehirleriyle; öte yandan Elam ile sürekli mücadelelerde bulundular. Fakat bütün Sümer ülkesini ele geçiremediler.
M.Ö. 2350'de Lagaşlı Kral Urukagina Umma ve Uruk Kralı Lugaizaggizi tarafından yenilgiye uğratılınca Lagaş'ın kudreti yıkıldı.
Lagaş'a karşı kazandığı bu başarıdan sonra Lugaizaggizi bütün Sümer ülkesini eline geçirdi. Devlet merkezini Uruk şehrine taşıdı.
Aşağı Mezopotamya'da hegemonyanın Sümerler'den Samiler'e geçmesini sağlayan kişi Sargon (Şarukkin) adını taşımaktadır. Sargon kendine merkez olarak Aşağı Fırat kenarında Agade (Akkad) şehrini şeçtiğinden bu devlet tarihte Akkad Devleti adını taşır. Sargon Elam'dan Akdeniz kıyılarına ve Anadolu içlerine kadar uzanan büyük bir devlet kurdu.
Sargon'un devleti yaklaşık olarak iki yüz yıl, yani M.Ö. 2200 yılına kadar yaşadı. Devletin son zamanlarında yer yer isyanlar çıkmış ve bu yüzden çok yıpranmıştı. Akkad hakimiyetinin devamı sürecince canlı bir unsur olarak yaşamakta devam eden Sümerler yeniden kalkınmaya başladılar. Uruklular bu krallığa son darbeyi vurdu.
Kuzeyli Gutiler ülkeyi işgal etti ve Gudea'nın geçici başarılarına rağmen ancak M.Ö. 2050 yılına doğru Sümerler ve Akkadların birliğiyle yenilebildi.
Sümerler 3. Ur sülalesiyle yine Sümer ve Akkad ülkelerinde yeniden yüksek bir medeniyet kurdular. Ancak M.Ö. 1950'de Samiler Elamlılarla birleşerek Sümerler ortadan kaldırdılar. Buna rağmen Sümer uygarlığı uzun süre bütün gelenekleriyle Mezopotamya'da devam etti.
Sümerler Irak topraklarını bin yıldan fazla bir zaman Sami Akkadlar'la paylaştılar. Dünyada ilk defa yazıyı bulan ve yayan, yaşayış biçimlerine uygun kanunlar yapan Sümerler, M.Ö. 1950 yıllarından başlayarak tarih sahnesinden ağır ağır çekildiler. Buna rağmen Sümerce Babil okullarında, hz İsa'nın doğumuna kadar okutuldu; Sümer ilahileri Babil tapınaklarında terennüm edildi. Babil yazısının tanınmasıyla Sümer dil ve edebiyatı Batı'ya yayıldı. Anadolu'da Hitit devletinin başkenti Hattuşaş okullarında Sümerce çalışıldı, aynı edebi motifler işlendi ve bütün bunlar daha sonra Mısır'a kadar uzandı.
Bu sebeplerle Ön Asya'daki yerleşmeleri 4. binyıldan beri izlenebilen çeşitli kavimler içinde Sünerler'in ayrı bir yeri vardır. Sümerler bu ayrıcalığı o çağda öbür kavimlerin yükselemedikleri bir kültür düzeyine ulaşmış olmalarına borçludur.
Modern tarihlerde "ilk sülaleler çağı" yahut "er sülale çağı" olarak gösterilen çağda, bir takım küçük şehir devletleri vardı. Sümer ülkesinde bugüne değin ciddi bir yöntemle araştırılmış şehirler; Ur, Uruk, Kiş, Eridu, Lagaş ve Nippur'dur.
4. bin yılın sonlarında ve 3. bin yılın başlangıcında siyasi ağırlık merkezi bazen Kiş, bazen Ur, bazen de Uruk siteleri arasında yer değiştirirdi. Tarih belgeleri 3. Kiş sülalesini kesin olarak belirler. Bu sülalenin en büyük hükümdarlarından biri Meşilim'di. Meşilim'den bir süre sonra, Ur şehri önemli bir şekilde kalkınır.
2500 yıllarına doğru, Lagaş şehri ensileri (rahip kral) 1. Ur sülalesini yıkarak Aşağı Mezopotamya'nın büyük bir bölümüne hakim oldular. Bu hükümdarlar bir yandan Lagaş'ın komşusu Umma ile ve diğer Sümer şehirleriyle; öte yandan Elam ile sürekli mücadelelerde bulundular. Fakat bütün Sümer ülkesini ele geçiremediler.
M.Ö. 2350'de Lagaşlı Kral Urukagina Umma ve Uruk Kralı Lugaizaggizi tarafından yenilgiye uğratılınca Lagaş'ın kudreti yıkıldı.
Lagaş'a karşı kazandığı bu başarıdan sonra Lugaizaggizi bütün Sümer ülkesini eline geçirdi. Devlet merkezini Uruk şehrine taşıdı.
Aşağı Mezopotamya'da hegemonyanın Sümerler'den Samiler'e geçmesini sağlayan kişi Sargon (Şarukkin) adını taşımaktadır. Sargon kendine merkez olarak Aşağı Fırat kenarında Agade (Akkad) şehrini şeçtiğinden bu devlet tarihte Akkad Devleti adını taşır. Sargon Elam'dan Akdeniz kıyılarına ve Anadolu içlerine kadar uzanan büyük bir devlet kurdu.
Sargon'un devleti yaklaşık olarak iki yüz yıl, yani M.Ö. 2200 yılına kadar yaşadı. Devletin son zamanlarında yer yer isyanlar çıkmış ve bu yüzden çok yıpranmıştı. Akkad hakimiyetinin devamı sürecince canlı bir unsur olarak yaşamakta devam eden Sümerler yeniden kalkınmaya başladılar. Uruklular bu krallığa son darbeyi vurdu.
Kuzeyli Gutiler ülkeyi işgal etti ve Gudea'nın geçici başarılarına rağmen ancak M.Ö. 2050 yılına doğru Sümerler ve Akkadların birliğiyle yenilebildi.
Sümerler 3. Ur sülalesiyle yine Sümer ve Akkad ülkelerinde yeniden yüksek bir medeniyet kurdular. Ancak M.Ö. 1950'de Samiler Elamlılarla birleşerek Sümerler ortadan kaldırdılar. Buna rağmen Sümer uygarlığı uzun süre bütün gelenekleriyle Mezopotamya'da devam etti.
Yorumlar
Yorum Gönder